Praca wychowawcy klasowego należy do najciekawszych ale i najtrudniejszych wyzwań, jakie stawia nauczycielowi szkoła. Stąd też wychowawca zobowiązany jest do ciągłych poszukiwań. Kiedy objąłem wychowawstwo w klasie I gimnazjum, stanąłem wobec problemu integracji 26 – osobowego zespołu uczniów pochodzących z różnych środowisk.
Integracja zespołu klasowego
1. Identyfikacja problemu
Praca wychowawcy klasowego należy do najciekawszych ale i najtrudniejszych wyzwań, jakie stawia nauczycielowi szkoła. Stąd też wychowawca zobowiązany jest do ciągłych poszukiwań. Kiedy objąłem wychowawstwo w klasie I gimnazjum, stanąłem wobec problemu integracji 26 – osobowego zespołu uczniów pochodzących z różnych środowisk. Wnioski z wstępnej obserwacji klasy:
· brak serdeczności i koleżeństwa między rówieśnikami, · brak wzajemnego szacunku,
· zwracanie się do siebie po nazwisku, · brak współpracy i dobrej organizacji,
· wyraźne izolowanie się niektórych uczniów, · pojawianie się „niezdrowej” rywalizacji,
· brak wzajemnej akceptacji, · przejawy agresji słownej,
· wyłonienie się grupy uczniów o skłonnościach przywódczych.
Należało zatem znaleźć taką koncepcję pracy, która:
· umożliwiałaby integrację zespołu klasowego, · dawałaby możliwość spełnienia własnych aspiracji wszystkim uczniom,
· zapobiegała powstawaniu grup nieformalnych, · kształtowała postawę współodpowiedzialności za wizerunek zespołu,
· skierowałaby aktywność uczniów na działania akceptowane. 2. Geneza i dynamika zjawiska
W celu dokładnej analizy przyczyn braku integracji zespołu klasowego przy współpracy z pedagogiem szkolnym przeprowadziłem socjogram i ankietę dotyczącą przemocy. Analiza socjogramu potwierdziła moje przypuszczenia, że w klasie istnieje podział na grupy nieformalne, które rywalizują o przywództwo. Troje z grupy pozostaje poza strukturami, rysują się też sylwetki trójki liderów o charakterze przywódczym. Uwidacznia się to w postaci niekontrolowanych rozmów na lekcjach, słabych efektów pracy zespołowej, słownych docinkach kierowanych pod adresem osób, które otrzymały mało wyborów.
3. Znaczenie problemu W grupie uczniów są zwykle tacy, którzy mają większe od innych możliwości kierowania zachowaniem swoich kolegów. W zbiorowości szkolnej dosyć łatwo kreują się role przywództwa i związany z tym wpływ na innych. Pojawia się problem akceptowania świata wartości, problem rywalizacji, problem samodecydowania. Ci, którzy wywierają taki wpływ, bywają nazywani nieformalnymi przywódcami zespołu. W klasie może być jeden uznany przywódca, kilka osób tworzących swoistą elitę, a nawet kilku konkurencyjnych przywódców. Zadaniem wychowawcy jest stworzyć taki zespół klasowy, w którym każdy uczeń będzie miał swoje miejsce, prawo swobodnego wypowiadania się - zajmując stanowisko w różnych sprawach według własnego uznania. Wychowawca musi mieć koncepcję dotyczącą tego jak ma wyglądać i funkcjonować zespół, którego sam jest uczestnikiem. Musi mieć pewne wyobrażenia na temat relacji łączących jego uczniów, jego klasę z innymi nauczycielami. Wychowawca przyjmuje świadomie założenia dotyczące kierunku swego oddziaływania na klasę, stylu pracy, kształtowania się relacji w zespole. Podejmuje ważną dla siebie decyzję dotyczącą tego, na ile udostępni im siebie, swoje doświadczenia życiowe, dopuści do przekroczenia progu swej prywatności. Z punktu widzenia uczniowskiego klasa zintegrowana, to przede wszystkim możliwość decydowania o jej kształcie i wpływania na jej funkcjonowanie. Każdy zespół uczniów tworzących klasę jest inny nie tylko dlatego, że odmienne osoby (indywidualności) składają się na niego, ale także dlatego, iż w powiązaniu z osobowością wychowawcy, tworzą się specyficzne wzory interakcji między pojedynczymi osobami wśród uczniów oraz między uczniami i nauczycielem. Styl pracy wychowawcy jest nierozerwalnie związany z tym, jaką jest on osobą, a nie jedynie z tym jakim wychowawcą chce lub nie chce być. Podobnie jest w wypadku uczniów. Styl ich zachowania wobec koleżanek, kolegów i dorosłych, w tym także wychowawcy, jest również związany z tym jakimi są osobami.
4. Prognoza Negatywna W przypadku braku działań zmierzających do integracji klasy część uczniów będzie odczuwała lęk przed odrzuceniem, nie będą potrafili współdziałać w zespole, nie ujawnią swoich zainteresowań, co może mieć negatywny wpływ na osiągnięcia edukacyjne i poczucie bezpieczeństwa. Pozytywna Spodziewam się dużej integracji zespołu klasowego opartej na: · zasadach współpracy, · wzajemnym szacunku, · ponoszeniu odpowiedzialności za podjęte działania, · zmniejszeniu dystansu między nauczycielami a uczniami, · poczuciu własnej wartości, · identyfikacji jednostki z zespołem klasowym, · zacieśnieniu więzi między szkołą a rodzicami, · rozwijaniu samorządności uczniów, · skierowaniu potencjału intelektualnego na obszary związane z rozwojem osobowości.
5. Propozycje rozwiązań 1. Zawarcie „kontraktu” (umowy dotyczącej obowiązujących reguł życia w klasie), pod którym wszyscy się podpisują: Kontrakt klasowy uczeń - uczeń 1. Nie mówimy do siebie po nazwisku. 2. Nie stosujemy przemocy. 3. Pomagamy sobie w kłopotach. 4. Jesteśmy dla siebie otwarci i szczerzy. 5. Nie bierzemy cudzych rzeczy bez pozwolenia. 6. Nie obgadujemy się. 7. Informujemy dorosłych o przypadkach agresji. 8. Staramy się pomóc osobie skrzywdzonej. 9. Dbamy o dobre imię klasy. 10. Szanujemy się wzajemnie. Ustalenie sankcji, czyli: „Co się stanie, jeśli naruszysz zasady zawarte w katalogu?” (sankcje muszą być zgodne ze statutem szkoły) 2. Zorganizowanie pieszej wycieczki do Gospodarstwa Agroturystycznego „Dolina Psary”. W programie wycieczki: · lekcja poglądowa o pochodzeniu i użytkowaniu koni na przestrzeni lat, · prezentacja hodowanych koni, · jazda pokazowa, · przejażdżki konne, · ognisko połączone z pieczeniem kiełbasy. 3. Wieczorek integracyjny klas pierwszych. W programie: · prezentacja klas, · konkursy i quizy, · wspólna zabawa. 4. Uroczystości klasowe z włączeniem rodziców: · Dzień Chłopaka, · Mikołajki, · Wigilia, · Dzień Kobiet, · Imieniny klasy, · Wieczorki taneczne. 5. Udział w konkursie ogłoszonym przez Gazetę Kujawską – TOP-GIM 2003. 6. Zajęcia integracyjne na godzinach wychowawczych.
6. Wdrażanie oddziaływań W ciągu pierwszego półrocza działania te były wprowadzane według wyżej przedstawionego schematu. Uczniowie chętnie włączali się w organizację i przebieg zajęć. Tematyka godzin wychowawczych była w pełni akceptowana przez uczniów. Nie obawiam się podejmowania tematów trudnych; rozmowy nasze przebiegały w szczerej atmosferze. Szczerość musi dotyczyć obu podmiotów, bo tylko wówczas można osiągnąć zadawalające rezultaty pracy wychowawczej. Ustaliliśmy w trakcie naszych wspólnych działań jasne reguły postępowania obowiązujące na lekcjach i podczas przebywania na terenie szkoły.
7. Efekty oddziaływań Efekty podjętych przeze mnie oddziaływań wychowawczych satysfakcjonują mnie. Obecnie panująca w szkole opinia o klasie: · zespół bardzo zgrany, · udział uczniów w konkursach, · laureaci konkursów, · duże zaangażowanie w życie szkoły, · udział w akcjach charytatywnych, · wysokie (średnia na półrocze 3,91) wyniki w nauce, · duże zaangażowanie w organizację imprez szkolnych i środowiskowych, · udział w zajęciach pozalekcyjnych, · wysoka kultura osobista. Uczniowie o słabej sile przebicia zaczęli częściej wypowiadać się i proponować klasie swoje rozwiązania. Zespół klasowy nauczył się dyskusji ze wszystkimi jej prawidłami. Znacznie poprawiła się praca w grupach oraz lepiej prowadzi się zajęcia metodą „burzy mózgów”. Uczniowie czują się współodpowiedzialni za klasę, pomagają sobie zwłaszcza w zakresie pomocy koleżeńskiej. Stali się także bardziej krytyczni w stosunku do wytworów swojej pracy, potrafią dokonać samooceny i trafnej oceny innych. Postrzegają zespół klasowy jako zintegrowaną wspólnotę, o której każdy może współdecydować. Na zakończenie cyklu zajęć integracyjnych na godzinach wychowawczych, przeprowadziłem ankietę ewaluacyjną, której wyniki przedstawiam: - 97 % uczniów oceniło przeprowadzone działania jako ciekawe i atrakcyjne, - 94% przyznaje, że uczestnictwo w zajęciach wzmocniło ich pozycję w klasie, - 88,3% uważa, że doświadczenia wyniesione z zajęć pomogą im w przyszłości powiedzieć „NIE” w sytuacjach, gdy będą namawiani do picia, palenia czy zażywania innych używek, - 100% uczniów stwierdziło, że podjęte działania pozytywnie wpłynęły na atmosferę panującą w klasie i jej wizerunek w oczach szkoły.
Podsumowanie Kształtowanie stosunków społecznych w klasie domaga się stworzenia w niej odpowiedniej atmosfery społeczno-uczuciowej. Gdy uczniowie angażują się uczuciowo, zaspokajają swoje potrzeby emocjonalne, znajdują satysfakcję to nie tylko proces dydaktyczny przebiega sprawniej, ale przede wszystkim możliwa realizacja celów wychowawczych. Praca wychowawcy w gimnazjum nie jest łatwym zadaniem. Pracując z grupą wiekową, przeżywającą największe rozterki okresu dojrzewania, nie można stworzyć schematu, który zapewniłby nam całkowity sukces. Scenariusz tworzony jest każdego dnia. Na bieżąco należy pomagać wychowankom w rozwiązywaniu problemów, motywować, uczyć wytrwałości, odpowiedzialności i wiary we własne możliwości.
Bibliografia
- Jachimska Małgorzata, Grupa bawi się i pracuje; UNUS, Wałbrzych 1994.
- Portman Rosemarie, Gry i zabawy przeciwko agresji; Jedność, Kielce 1999.
- Portman Rosemarie, Gry i zabawy kształtujące pewność siebie, Kielce, Jedność 2001.
- Profilaktyka uzależnień. Program edukacyjny; oprac. Kobiałka A. TWN, W- wa 1990.
- Łobocki M., Wychowanie w klasie szkolnej, Warszawa 1986.
|